تاریخچه خاتم کاری

خاتم‌کاری از هنرهای دقیق ، ظریف و پر کاری ازصنایع دستی ایرانی است که سابقه و ریشه‌ای کهن دارد

تاریخچه خاتم: برخی از مورخین پیدایش خاتم را به قبل از اسلام نسبت داده اند و

شواهد بسیاری موجود است که شهر شیرازرا به عنوان خاستگاه خاتم کاری و پایتخت خاتم ایران می‌دانند. هرچند که در دوران صفویه این هنر به اصفهان منتقل شد و در اصفهان به عنوان پیشه به تولید انبوه رسید و پس از آن در چند شهر دیگر ایران از جمله : کرمان ، تهران و … گسترش یافته و بنا به نظر کارشناسان دوران صفوی را عصر طلایی تولید و گسترش خاتم میدانند و در وصف شکوفایی و تعالی هنر خاتم در دوره صفوی، همین قدر بس که هنر خاتم با نام شهر شیراز آوازه‌ای بی‌بدیل یافت و این شهر به حدی رسید که خاتم شیراز قرن‌ها بعد با ویژگی و ظرافت خاص خود همچنان مورد توجه و عنایت هنرمندان و هنر دوستان است.

از آثار و نمونه‌های تاریخی این هنر میتوان به نمونه های زیر اشاره کرد::

منبر خاتم کاری در مسجد جامع عتیق شیراز دارای قدمت بیش از هزار سال.

سقف ایوان اصلی مسجد جامع عتیق شیراز مربوط به سده هشتم هجری (سده چهاردهم میلادی)

درهای خاتم قصر رؤیایی تیمور گرکانی به نام دلگشا در سمرقند و درهای آرامگاه وی در سال۸۰۷خورشیدی هجری(۱۴۰۵میلادی)

درهای چوب گردو و روکش استخوان و دیگر چوب‌ها ساخته شده توسط هنرمندی بنام حبیب‌الله در سال ۹۹۹هجری(۱۵۹۱میلادی) که درموزه برلین نگهداری می‌شود.

درهای مزین به اشکال هندسی گل و بته، از شهر بخارا که درموزه ویکتوریا آلبرت موجود است.

منبر چوبی مسجد لنبان اصفهان بااشکال هندسی و اجزای نقره‌ای مربوط به سال ۱۱۱۴هجری(۱۷۰۲میلادی)

درب‌های تالار اینه کاخ گلستان

تعداد دو درب خاتم کاری شده توسط خاتم سازان شیراز در موزه دوران اسلامی تهران.

تعدادی درب دو لنگه خاتم کاری شده در موزه حضرت عبدالعظیم شهر ری که قدیمی‌ترین ان مربوط به دوره ال بویه تا اواخر قاجار است.

صندوق مرقد امامزاده سید علا»الدین حسین فرزند امام موسی بن جعفر(ع) در شیراز و در جفت خاتم آن بقعه که قدمت آنها 400 تا 450 سال است.

قاب آینه خاتم که در تاریخ 1124 ه. ق در کرمان ساخته شده و جزو مجموعه خصوصی مرحوم محمدحسین صنیع خاتم است.

صندوق مرقد حضرت موسی بن جعفر(ع) و حضرت امام جواد(ع) در سامرا و نیز صندوق خاتم ضریح نرگس خاتون مادر گرامی حضرت حجت الله (عج) در سامره که در زمان شاه سلطان حسین صفوی به کمک استاد جعفر ساخته شده است

در دوران قاجاریه ورودی خزانه و حرم حضرت عبد العظیم (ع) و در ورودی موزه ایران باستان است.

در دوره پهلوی ، ساخت صندوق های حضرت مسلم بن عقیل(ع)، حضرت عبد العظیم (ع)، حضرت شاهچراغ(ع)، امامزاده سید میرمحمد(ع)

. اتاق هفت در هفت متری خاتم‌کاری شده با تمامی وسایل موجود در آن، در کاخ مرمر..

تالار خاتم مجلس شورای ملی با ۴۰۰ متر مربع خاتم‌کاری

اوج شکوفایی و تکامل این هنر در دوران صفویه بود، در این دوران از شیراز وسایر نقاط ایران هنرمندان به اصفهان، پایتخت آن زمان دعوت شده و هنرمندان ضمن فعالیت در رشته‌های خاتم‌کاری، منبت‌کاری، کاشی‌کاری و گره‌چینی، به ساختن ساختمان‌های حکومتی و بارگاه‌ها و اماکن مقدس تشویق و ترغیب شدند. بعدها در زمان قاجاریه به علت عدم توجه به هنرها این هنر نیز همانند سایر هنرها از درجه اعتبار و اهمیت افتاد و استادان و هنرمندان این رشته در این دوران در بدترین و سخت‌ترین شرایط زندگی می‌کردند.

در سال ۱۳۰۷ اوایل دوران پهلوی مدرسه صنایع مستظرفه به کوشش استاد محمد غفاری (کمال الملک) تأسیس و این هنرستان رونق و توسعه‌ای به هنرهای دستی کشور بخشید و پس از آن کارگاه‌های خاتم‌سازی و چند کارگاه دیگر در وزارت فرهنگ و هنر سابق تشکیل شد.